Hear the Pictures, See the Music

Της Ιωάννας Κοροπιώτη

Οι ‘Νύχτες Πρεμιέρας’ βρίσκονται μια ανάσα μακριά και υπόσχονται μερικές από τις πιο ενδιαφέρουσες μουσικές ταινίες της χρονιάς, όπως το βιογραφικό ντοκιμαντέρ για τον George Harrison, δια χειρός Martin Scorsese, αλλά και την ταινία με θέμα τη δισκογραφική εταιρία Creation Records. Λίγες μέρες πριν ανοίξει η αυλαία του 17^ου κινηματογραφικού φεστιβάλ της Αθήνας ρίχνουμε μια ματιά σε μουσικές στιγμές της ιστορίας, όπως αποτυπώθηκαν στο σελιλόιντ.

Δεν είναι λίγες οι φορές που η μουσική συνάντησε την έβδομη Τέχνη και στράφηκε στη δύναμη της εικόνας προκειμένου να αφηγηθεί την ιστορία καλλιτεχνών ή μιας ολόκληρης μουσικής εποχής. Αυτή η συνύπαρξη οπτικού και ακουστικού καθόλου δεν μπορεί να μας εκπλήσσει. Η Marijke Koger, μέλος της γραφιστικής ομάδας The Fool, είχε πει σχετικά με τη συνύπαρξη ήχου και εικόνας: “Η Μουσική και οι εικαστικές Τέχνες προέρχονται από την ίδια πηγή: την ανθρώπινη φαντασία που θεμελιώνεται πάνω στα φυσικά φαινόμενα. Υπάρχει ένας μυστικός συσχετισμός ανάμεσα στο χρώμα και τον ήχο. Κάθε νότα αναπαριστάται με ένα συγκεκριμένο χρώμα, σχηματίζοντας μια ακολουθία χρωμάτων που θυμίζει το ουράνιο τόξο.” Και εάν στην παραπάνω άποψη προσθέσουμε και αυτήν του σκηνοθέτη Francis Ford Coppola ότι “ο ήχος είναι η μισή ταινία τουλάχιστον”, γίνεται προφανής η συμπληρωματική σχέση εικόνας και ήχου, αλλά και ο λόγος για τον οποίο οι μεγάλοι του πενταγράμμου γίνονται συχνά ήρωες στο λευκό πανί.

Βιογραφικές ταινίες με πρωταγωνιστές ηθοποιούς ή ντοκιμαντέρ με τη συμμετοχή των ίδιων των καλλιτεχνών, συνθέτουν μια πληθώρα κινηματογραφικών έργων που εμπνέονται από τη μουσική. Ο κατάλογος είναι πολύ μεγαλύτερος από όσο θα φανταζόταν κανείς, καθώς τα μουσικά είδη ποικίλουν και το καθένα από αυτά έχει πολλές εξέχουσες προσωπικότητες. Ακολουθούν μερικές από τις ‘must have’ μουσικές ταινίες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν άλλες το ίδιο ενδιαφέρουσες ή σημαντικές.

Ας αρχίσουμε από τα… σκαθάρια, εφόσον περιμένουμε μία ακόμη ταινία για ένα από αυτά στο φετινό φεστιβάλ. Το ‘Hard Day’s Night’ του 1964 γυρίστηκε στην καρδιά της Beatlemania και αποτελεί χαρακτηριστικό ντοκουμέντο της επιτυχίας των Fab Four. Ένα ασπρόμαυρο φιλμ, με σπαρταριστό αγγλικό χιούμορ και φυσικά με τα αξέχαστα τραγούδια των Beatles, ανάμεσά τους τα "She Loves You" και "Can't Buy Me Love". Απολαυστικό όσο δεν πάει και ό,τι πρέπει για ‘το βράδυ μιας δύσκολης μέρας’.

Παραμένουμε στα ‘60s και περνώντας στην άλλη όχθη του Ατλαντικού συναντούμε έναν ήρωα της εποχής του. “Ο Dylan δείχνει το δρόμο” έλεγαν οι Beatles σύμφωνα με το Melody Maker και ο Αμερικανός ‘παραμυθάς’, όπως ήθελε να βλέπει τον εαυτό του, είναι ένας από τους λίγους που έχουν δει το πρόσωπό τους να κατακτά τόσο πολλές φορές την μεγάλη οθόνη. Πηγή έμπνευσης για ουκ ολίγους σκηνοθέτες ανά τον κόσμο, ο Bob Dylan είναι αυτό που λέμε σταθερή αξία. Το ‘No Direction Home’ του Martin Scorsese περιλαμβάνει ακόμη και συνέντευξη του ποιητή της Beat generation Allen Ginsberg, ενώ ήταν η αφορμή για τη δημιουργία του αντίστοιχου ντοκιμαντέρ για τον George Harrison. Το ‘Don’t Look Back’ γυρίστηκε κατά τη διάρκεια της περιοδείας του Dylan στη Βρετανία το 1965. Μόνο για τη σκηνή στο δωμάτιο του ξενοδοχείου, όπου ο ίδιος εμφανίζεται απορροφημένος πάνω από τη γραφομηχανή, ενώ παράλληλα η Joan Baez τραγουδάει το "Percy's Song" αξίζει να το δει κανείς.

Και αν ψάχνετε κάτι πιο πρόσφατο το ‘I'm Not There’ του 2007 σε σκηνοθεσία Todd Haynes είναι η καλύτερη επιλογή. Η ταινία εξερευνά όλες τις πιθανές και απίθανες πτυχές της αινιγματικής προσωπικότητας του Bob Dylan και ως εκ τούτου τον ρόλο του υποδύονται 6 διαφορετικοί ηθοποιοί, ανάμεσά τους ο αδικοχαμένος Heath Ledger αλλά και η Cate Blanchett, που βραβεύτηκε για τη συγκεκριμένη ερμηνεία. Μία ταινία που έχει σαν βασικό της άξονα τον μακρύ κατάλογο τραγουδιών του Bob Dylan και ισορροπεί με αξιοθαύμαστο τρόπο ανάμεσα στο αληθινό και το προσποιητό, το πραγματικό και το σουρεαλιστικό, όπως ακριβώς έκανε και ο ίδιος ο μουσικός-φαινόμενο στη ζωή του. Το έργο του Haynes συμπυκνώνει τη σοφία του Αμερικανού καλλιτέχνη με άκρως χιουμοριστικό τρόπο. Προτείνει τους ‘7 απλούς κανόνες για τη ζωή όταν κρύβεσαι’ και προβάλλει την πλευρά του αντι-σταρ που ο Dylan υιοθέτησε απέναντι στον Τύπο.

Ο Bob Dylan είχε πει για τον Johnny Cash πως “η φωνή του ήταν τόσο μεγάλη που έκανε τον κόσμο να φαίνεται μικρός”. Το ‘Walk the Line’ του 2005, από τον James Mangold, αφορά στη ζωή και το έργο του μεγάλου εκπροσώπου της country, σε μια προσπάθεια να επιβεβαιώσει το παραπάνω.

Παραμένουμε στην Αμερική και αυτή τη φορά μεταφερόμαστε στη δυτική ακτή για την μπάντα που ακούει στο όνομα Doors. Ο χαρισματικός frontman Jim Morrison, ‘αθώος και βέβηλος ποιητής του rock 'n' roll’, έχει αποτελέσει μεγάλο πειρασμό για τους απανταχού κινηματογραφιστές, όπως ο Oliver Stone το 1991 αλλά και ο Tom DiCillo. Το ντοκιμαντέρ του τελευταίου με τίτλο ‘When You're Strange’ προβλήθηκε στις ‘Νύχτες Πρεμιέρας’ πέρυσι.

Στην πατρίδα των Doors, την Καλιφόρνια, γυρίστηκε το ντοκιμαντέρ ‘Gimme Shelter’ για τους The Rolling Stones το 1969, στο πλαίσιο της περιοδείας τους στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ταινία, που εστιάζει επίσης στα ατυχή γεγονότα του φεστιβάλ Altamont Free, αποτελεί ένα βίαιο ξύπνημα καθώς στέκεται στον αντίποδα του Woodstock που πραγματοποιήθηκε την ίδια χρονιά σαν μια ‘3ήμερη γιορτή ειρήνης και μουσικής’. Το ‘Gimme Shelter’ είναι κάτι παραπάνω από ένα ντοκιμαντέρ, σηματοδοτεί το τέλος της εποχής των λουλουδιών και μας σπρώχνει μια δεκαετία μετά, εκεί όπου θα συναντήσουμε το progressive rock και φυσικά το Punk.

Από την δεκαετία του ’70 ξεχωρίσαμε μεταξύ άλλων τέσσερις ταινίες που αφορούν σε καλλιτέχνες που σφράγισαν με τον ήχο τους μια ολόκληρη εποχή:

Το ‘Irish Tour’ του 1974 είναι ένα ντοκιμαντέρ του πολύ αγαπημένου στο ελληνικό κοινό Rory Gallagher. Όπως μαρτυρά και ο τίτλος του, γυρίστηκε στο πλαίσιο της περιοδείας του Rory στην πατρίδα του, την Ιρλανδία. Περιλαμβάνει μερικές από τις καλύτερες και πιο συγκινητικές ερμηνείες του επί σκηνής, με κορυφαία αυτήν του ‘A Million Miles Away’. Αυτό, όμως, που καθιστά το ‘Irish Tour’ ένα ξεχωριστό έργο είναι το γεγονός ότι μας δίνει την ευκαιρία, μέσα από συνεντεύξεις και άλλες αφηγήσεις, να δούμε κατάματα την προσωπικότητα του Rory Gallagher ή καλύτερα τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπιζε τη μουσική: “Η Μουσική δεν πρέπει να είναι ποτέ τόσο σοβαρή ώστε να μη σου επιτρέπει να διασκεδάζεις μαζί της” εμφανίζεται να λέει ο Rory Gallagher, ένας από τους καλύτερους (και ίσως πιο υποτιμημένους) καλλιτέχνες, που δήλωνε επίσης πως “Η μουσική δεν τελειώνει μετά τη συναυλία. Παραμένει συνέχεια μαζί σου”.

Το 2008 γυρίστηκε το ‘Dream of Life’ που βασίζεται στη ζωή της Ιέρειας του Punk Patti Smith. Η ίδια εμφανίζεται ως αφηγήτρια σε αυτό το κατά μεγάλο μέρος ασπρόμαυρο φιλμ που σκηνοθέτησε ο Steven Sebring. “Η ζωή δεν είναι μια κατακόρυφη ούτε μια οριζόντια γραμμή. Καθένας έχει τον δικό του εσωτερικό κόσμο- και είναι άνω κάτω” λέει η Smith σε αυτό το καθόλου ‘ευθύγραμμο’ φιλμ που όμως αποτελεί σπάνιο δείγμα ενδοσκόπησης, δίνοντάς μας την ευκαιρία να δούμε πως η βλέπει η ίδια η Patti Smith το δικό της ρόλο στη μουσική και το ρόλο της μουσικής στη ζωή της.

Από την Punk era έχουμε μια ακόμη ταινία. Πρόκειται για το ντοκιμαντέρ ‘Joe Strummer: The Future Is Unwritten’ του 2007 που σκηνοθέτησε ο Julien Temple και αφορά στο έργο των Clash και την εμβληματική φιγούρα του Strummer. “Is your mother proud of your eyelashes?” εμφανίζεται να ρωτάει ο ίδιος, με τον πιο αφοπλιστικό και ειλικρινή τρόπο που θα μπορούσε να ρωτήσει κανείς κάτι τέτοιο. Με πλήθος συμμετεχόντων όπως οι Bono, Johnny Depp, Anthony Kiedis και Martin Scorsese, η ταινία παραμένει ταυτόχρονα διασκεδαστική αλλά και άκρως ενημερωτική. Από τις καλύτερες στιγμές είναι εκείνη που βρίσκει τα μέλη των Clash σε (κάτι που μοιάζει με) μια ταράτσα σε κτίριο του Λονδίνου, προκειμένου να ακούσουν τον ήχο της πόλης, σε μια προσπάθεια αναζήτησης της αυθεντικής έμπνευσης, που τελικά οδήγησε στο ‘London Calling’.

Το 1979, σε μια περίοδο αναβίωσης των mods προβλήθηκε η ταινία ‘Quadrophenia’ βασισμένη στην ομώνυμη ροκ όπερα των Who. Το έργο τοποθετείται στο 1965, που βρίσκει τη βρετανική νεολαία διχασμένη ανάμεσα σε mods και rockers. Άγριες συγκρούσεις, ανεπανάληπτα κοστούμια, σκουτεράκια και φυσικά μουσική συνθέτουν ένα έργο που προβάλλει την κοινωνική πραγματικότητα στα μέσα της δεκαετίας του ’60 και λειτουργεί σε πολλά επίπεδα: Ναρκωτικά, έρωτας, προσωπικές ανασφάλειες, χάσμα γενεών είναι μερικά μόνο από όσα καταφέρνει να αγγίξει η ταινία του Franc Roddam αλλά και η εξαιρετική ερμηνεία του Phil Daniels. Εάν η μουσική μπορεί να αποτελεί έναν ισχυρό δεσμό και να επιτρέπει την αίσθηση του ‘ανήκειν’, τότε η ‘Quadrophenia’ παραμένει μια αδιάσειστη απόδειξη αυτής της δυνατότητας.

Βασισμένη σε γεγονότα του ’70, αλλά από μια εντελώς διαφορετική μουσική σκηνή, αυτήν της Όπερας, είναι η ταινία του Franco Zeffirelli, ‘Callas Forever’. Γυρίστηκε το 2002 εστιάζει, όμως, στην περίοδο λίγο πριν το θάνατο της Μαρίας Κάλλας το ‘77. Αποτραβηγμένη στο σπίτι της στο Παρίσι, έχοντας χάσει τη δύναμη της φωνής της και απογοητευμένη από τον χαμό του Αριστοτέλη Ωνάση, η ντίβα της Όπερας ζωντανεύει μέσα από το φακό ενός από τους πιο καταξιωμένους σκηνοθέτες. Νομίζω πως θα συμφωνούσατε με τον Σ. που μου είπε κάποτε ότι η πικρή παραδοχή της Κάλλας “γεννήθηκα Μαρία Καλογεροπούλου, τώρα είμαι η Μαρία Κάλλας. Δεν είμαι καμία από τις δύο, απλώς επιπλέω” είναι η κορυφαία στιγμή της ταινίας.

Για να μείνουμε λίγο ακόμη σε ήχους κλασικής μουσικής, η ταινία των 8 ‘Οσκαρ ‘Amadeus’ του 1984, σε σκηνοθεσία Miloš Forman, με θέμα τη ζωή του Mozart, θα πείσει και τους πιο απαιτητικούς πως όταν το σινεμά συναντά τη μουσική τα πάντα μπορούν να συμβούν. Βασισμένη στο ομώνυμο θεατρικό έργο του Peter Shaffer παραμένει ακόμη και σήμερα κλασική και ανάμεσα σε αυτές που θα έπρεπε να έχει δει κανείς πριν πεθάνει…

Το 2007 ο σκηνοθέτης Anton Corbijn, γνωστός από τις αμέτρητες συνεργασίες του με τους Depeche Mode, κόντεψε να φτάσει στα πρόθυρα της χρεοκοπίας προκειμένου να χρηματοδοτήσει το ‘Control’, μία ταινία που όπως λέει ο ίδιος “Δεν την αντιμετώπισα σαν μια μουσική ταινία. Ήταν περισσότερο μια ταινία αγάπης με φανταστική μουσική.” Ο Corbijn αναγκάστηκε να πουλήσει ακόμη και το σπίτι του στο Λονδίνο για το εν λόγω έργο, που περιστρέφεται γύρω από τον αξέχαστο Ian Curtis των Joy Division. Δεν προσπαθεί, όμως, να δώσει εξηγήσεις για τη ζωή ή το θάνατο του ταλαντούχου μουσικού. Αντίθετα κρατάει την απαιτούμενη απόσταση από τον μύθο που τον τυλίγει. Ίσως και αυτή είναι η αιτία της επιτυχίας του συγκεκριμένου φιλμ.

Όμως, για τους Joy Division και γενικά τη σκηνή του "Madchester" στα τέλη της δεκαετίας του ’80 έχει γυριστεί μία από τις πιο απολαυστικές μουσικές ταινίες. Ο λόγος για το ‘24 Hour Party People’ του 2002. Η ταινία αφορά στη δημιουργία της δισκογραφικής Factory Records, στη ζωή του Tony Wilson και το περίφημο κλαμπ Haçienda αλλά και σε συγκροτήματα όπως οι New Order και οι Happy Mondays. Περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τη συμμετοχή του Howard Devoto από τους Buzzcocks και του Gary ‘Mani’ Mounfield από τους Stone Roses. Μαζί με το βιβλίο του Peter Hook ‘The Hacienda: How Not to Run a Club’, αυτή η ταινία αποτελεί τον απόλυτο οδηγό για το Μάντσεστερ μιας άλλης εποχής.

Αλλά και ο γαλλικός κινηματογράφος διαθέτει σημαντικά δείγματα μουσικών ταινιών, με πιο γνωστό το ‘La Vie en rose’ του Olivier Dahan, που διηγείται τη ζωή της Γαλλίδας τραγουδίστριας Édith Piaf. Η πρωταγωνίστρια Marion Cotillard απέσπασε συνολικά ούτε ένα ούτε δύο αλλά επτά βραβεία για την ερμηνεία της. Πιο χαρακτηριστική σκηνή δε θα μπορούσε να είναι άλλη από εκείνη στην οποία η Édith Piaf ακούει το "Je ne regrette rien" (“Δεν μετανιώνω για τίποτα”) από τον συνθέτη που της προτείνει να το τραγουδήσει κι εκείνη δέχεται λέγοντας: “Μα αυτή είναι η δική μου η ζωή. Αυτή είμαι εγώ.”

Η μουσική στον κινηματογράφο είναι ένα ανεξάντλητο θέμα. Αμέτρητες ταινίες για αξιόλογους καλλιτέχνες έχουν προβληθεί ή αναμένονται να κυκλοφορήσουν, όπως π.χ. το ντοκιμαντέρ για τους U2 ‘From The Sky Down’ αλλά και η ταινία για τα 20 χρόνια των Pearl Jam που έκαναν πρεμιέρα στο διεθνές φεστιβάλ του Τορόντο. Όσο η μουσική εξακολουθεί να εμπνέει παλιούς και νέους κινηματογραφιστές, τόσο θα μεγαλώνουν και οι αντίστοιχες λίστες με τα μουσικά φιλμς. Όπως ακριβώς το είχαν προβλέψει οι Love: “…The news today will be the movies for tomorrow”.

.